Bestaat er zoiets als ethisch draagmoederschap?

Auteur / Bron : Gepubliceerd op : Thema : Begin van het leven / Draagmoederschap Nieuws Temps de lecture : 3 min.

 Afdrukken

Op 6 november jl. betoogde de Internationale Coalitie voor de afschaffing van het draagmoederschap (Coalition Internationale pour l'Abolition de la Maternité de Substitution - CIAMS) voor het Brusselse The Hotel tegen de (jaarlijkse) handelsbeurs waar Noord-Amerikaanse bedrijven draagmoederschap promoten. Op zo'n beurs worden contracten aangeboden die draagmoeders inschakelen en wordt aan de echtparen 'levering' beloofd van het kind dat ze 'bestellen'. Draagmoeders en vrouwen die hun eicellen aanbieden, kunnen uit een catalogus worden gekozen. Rekening houdend met de vele betrokken commerciële tussenpersonen (agentschappen, klinieken, advocaten, enz.), schommelt de prijs van die contracten tussen 90.000 en 160.000 euro.

De recente geschiedenis heeft ten overvloede aangetoond dat de instemming met mensonwaardige praktijken als rechtvaardiging niet kan volstaan. De feministische groepering CIAMS wilde met haar betoging waarschuwen dat 'een kinderwens geen rechtvaardiging kan zijn voor de instrumentalisering van de vrouw en de koop-verkoop van kinderen'.

Tien dagen later kondigden de Vlaamse Christendemocraten (CD&V) voor het eerst aan te willen gaan voor een zogenaamd niet-commercieel draagmoederschap (wat ze omfloerst 'altruïstisch draagmoederschap' noemt). Haar partijvoorzitter Coens beklemtoonde wel dat de partij met haar standpunt het commerciële draagmoederschap blijft verbieden. Een uitgestoken hand naar de Vlaamse socialisten (Vooruit) en de liberalen (Open VLD)... Aan Franstalige zijde is er wel radiostilte. Maar toch... als de CD&V, traditioneel nogal voorzichtig in ethische kwesties, een standpunt inneemt ten gunste van het draagmoederschap, is het hek van de dam en mogen we binnenkort wellicht initiatieven verwachten!

Instrumentalisering en objectivering

Een dergelijk perspectief komt hard aan bij veel vrouwen. Want het probleem van het draagmoeder­schap is niet beperkt tot de lucratieve aspecten ervan. Door de instrumentalisering van haar lichaam wordt de vrouw zelf misbruikt. Wie begaan is met mensenrech­ten verzet zich tegen praktijken die een kind het voorwerp van een contract maken en het principe gewoon negeren dat personen niet verhandelbaar zijn. Deze twee realiteiten staan nochtans centraal bij elke vorm van draagmoederschap, vergoed of niet. Wie denkt aan een ethisch draagmoeder­schap beeldt zich wat in. Hij wil een ethische stempel drukken die het vervreemden­de karakter ervan toedekt. Wie zich ertegen verzet ontkent het lijden niet van echtparen die draagmoederschap overwegen. Hun kinderwens is allicht doorleefd, maar wat prijsgegeven wordt is niet min: het vrouwelijk lichaam wordt te huur gezet en het kind verlaagd tot koopwaar.

Bij een zwangerschap ontstaan intense fysiologische en emotionele interacties tussen moeder en kind, zeggen wetenschappers. Door de aanwezigheid van het nieuwe leven ondergaat het lichaam van de vrouw een beduidende verandering. Het is niet alleen een hormonale en emotione­le omwente­ling. De moeder-kind interactie gaat zo ver dat fragmenten van het DNA van de foetus in het bloed van de moeder gaan circuleren.([1]) Ander onderzoek toont aan dat de foetus tijdens de zwangerschap stamcellen vrijgeeft die de placenta oversteken en zich integreren en overleven in het beenmerg van de moeder. Deze cellen hebben regeneratieve eigenschappen die de genezing van wonden bij de moeder bevorderen, zelfs na de geboorte ([2]). Daarnaast is er de hele zintuiglijke interactie: de reactie van het kind op de stem van moeder en vader of op de haptonomie (het contact via de buik). ([3])

De band moeder-kind niet verbreken

Terwijl de haptonomie, het zingen of praten met het kind of het huid-op-huid contact bij de geboorte als prenatale technieken die de emotionele ouder-kind verbinding bevorderen sterk worden aangemoedigd, wordt het opbouwen van een band tussen draagmoeder en kind ten stelligste afgeraden. Het bestaan van een innige band maakt immers na de geboorte - bij de 'levering' - het verbreken ervan des te pijnlijker. Wat het lichaam raakt, raakt de persoon. Psychiaters en kinderpsychiaters getuigen van de schadelijke gevolgen van de trauma's die kinderen prenataal of neonataal oplopen. Als we de natuurlijke banden tussen moeder en kind verbreken, staan we dan niet voor een nieuwe ecologische ramp die zich in het lichaam van de mens zelf afspeelt?

Het is een vals dilemma te denken dat we de verkoop van baby's en het inhuren van baarmoeders tegen kunnen gaan door een 'niet-commercieel' en 'gecontroleerd' draagmoederschap te organiseren. We gaan dan voorbij aan de vele verwikkelingen waarop het Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek in een advies van 2004 heeft gewezen: de emotionele verbondenheid van de (draag)moeder met het kind, de relationele problemen tussen haar en haar omgeving (haar andere kinderen, haar partner, enz.), haar verbondenheid met de wensouders, de medische risico's van haar zwangerschap, in het bijzonder deze die verband houden met de technieken van de in-vitrofertilisatie (de hyperstimulatie van de eierstokken, de miskramen, enz.). En hoe dan ook zal de grens tussen de vergoeding en de financiële compensaties voor het draagmoeder­schap moeilijk te trekken zijn. De voorstanders van een draagmoederschapsregeling schuiven als voorwaarde naar voor dat het kind de identiteit van zijn of haar draagmoeder steeds moet kunnen achterhalen en stellen dit voor als een ethische waarborg. Of dit de wonde van de onvermijdelijke scheiding draagmoeder-kind ooit zal kunnen helen is nog maar de vraag. En last but not least: wat zal er gebeuren als de wensouders het kind eens geboren niet 'conform' bevinden, bijvoorbeeld omdat het een handicap heeft?

Ongetwijfeld zullen de voorstanders al die bezwaren counteren met de smoes dat 'draagmoederschappen in België sowieso al met succes plaats vinden'. Is in bio-ethische kwesties niet meer nuance op zijn plaats? Is het teveel gevraagd het beste voor de mensheid te willen en meer medemenselijkheid voorop te stellen of lopen wij goedkoopste doelstellingen achterna en willen we gewoon allemans verlangens voldoen zonder daarbij de werkelijk te betalen menselijke prijs in rekening te brengen?

 

[1] Lo et al., 'Maternal Plasma DNA Sequencing Reveals the Genome-Wide Genetic and Mutational Profile of the Foetus', Science Transnational Medicine, 8 dec. 2010

[2] Castela, M. et al. 'Ccl2/Ccr2 signalling recruits a distinct fetal microchimeric population that rescues delayed maternal wound healing' Nature. Communications 8 – 15463, 2017

[3] Frans Veldman, Haptonomie. Wetenschap van Affectiviteit. Het herontdekken van de mens, Utrecht, Bijleveld 2003